TTSK – Lũ trên sông Cầu, sông Thương rút rất chậm khiến nhiều khu dân cư Thái Nguyên và Bắc Ninh (mới) ngập sâu nhiều ngày. Bài viết phân tích nguyên nhân, tác động và giải pháp ứng phó cấp bách.

Lũ trên sông Cầu và sông Thương rút chậm do tổ hợp nhiều yếu tố: mưa lớn sau bão, hồ chứa xả điều tiết, địa hình hạ lưu bằng phẳng, kênh rạch bồi lắng, và đê bối bị tràn vỡ. Nước dồn từ thượng nguồn khiến hạ lưu ngập sâu, kéo dài, gây thiệt hại nặng nề cho vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ.

Nước dâng cao nhanh nhưng rút chậm

Trong nhiều ngày qua, khu vực trung du và đồng bằng Bắc Bộ – đặc biệt là Thái Nguyên, Bắc Giang và Bắc Ninh (cũ) – đang trải qua đợt ngập lụt nghiêm trọng. Mặc dù mưa lớn đã giảm, mực nước trên sông Cầu và sông Thương vẫn ở mức báo động cao, rút chậm và gây ngập sâu trên diện rộng.
Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, đợt mưa kéo dài sau hoàn lưu bão đã khiến lưu lượng nước đổ về nhanh, trong khi hạ lưu thoát chậm. Đây là một trong những nguyên nhân chính khiến tình trạng ngập lụt kéo dài bất thường.

Nguyên nhân chính khiến lũ rút chậm

Mưa lớn sau bão, lượng nước đổ dồn về hạ lưu

Hoàn lưu sau bão đã gây mưa lớn kéo dài trên khu vực trung du, khiến nước từ thượng nguồn các sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam dồn mạnh xuống hạ lưu. Lưu lượng vượt khả năng thoát tự nhiên, dẫn đến hiện tượng nước dâng cao, rút chậm.

Điều tiết hồ chứa tạo “cú dồn” dòng chảy

Hệ thống các hồ thủy điện, thủy lợi lớn ở thượng nguồn như Núi Cốc, Cấm Sơn, Suối Nứa… phải tiến hành xả điều tiết để bảo đảm an toàn đập. Tuy nhiên, khi nhiều hồ xả cùng thời điểm, nước hội tụ về hạ lưu đã tạo ra “đỉnh lũ kép”, khiến mực nước duy trì ở mức cao lâu hơn dự kiến.

Địa hình hạ lưu bằng phẳng, trũng rộng

Các tỉnh hạ lưu như Bắc Giang, Bắc Ninh có địa hình bằng phẳng, độ dốc nhỏ. Khi nước dồn về, dòng chảy bị ứ đọng ở các vùng trũng, không thể thoát nhanh ra hệ thống sông lớn. Đây là nguyên nhân địa hình mang tính tự nhiên, khiến nước dù không còn mưa vẫn rút rất chậm.

Kênh mương bồi lắng, đê bối tràn và vỡ

Nhiều tuyến kênh thoát nước bị bồi lấp, rác thải cản dòng chảy, trong khi một số đoạn đê bối bị tràn hoặc sạt lở, khiến nước tràn vào khu dân cư. Khi dòng chảy bị chia cắt, quá trình tiêu thoát lũ trở nên chậm hơn, kéo dài thời gian ngập.

Lũ chồng lũ từ các nhánh sông phụ

Hệ thống sông Cầu – sông Thương có nhiều nhánh nhỏ đổ về cùng lúc. Khi nước từ các nhánh này tràn ra hạ lưu đồng thời, hiện tượng “lũ chồng lũ” xảy ra, tạo ra áp lực ngược dòng khiến nước rút rất chậm.

Thiệt hại và hệ lụy thực tế

Theo thống kê sơ bộ, hàng nghìn hộ dân tại Bắc Giang và Thái Nguyên đang bị cô lập do ngập sâu. Hàng trăm hecta hoa màu, ao nuôi trồng thủy sản bị cuốn trôi hoặc nhiễm bẩn. Giao thông trên nhiều tuyến tỉnh lộ, quốc lộ bị gián đoạn.
Ngoài ra, nguy cơ mất an toàn đê điều, sạt lở bờ sông và ô nhiễm môi trường sau lũ đang được cảnh báo ở mức cao.

Giải pháp ứng phó và khuyến nghị

Trước tình hình này, Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phòng chống thiên tai yêu cầu:

• Theo dõi chặt chẽ diễn biến mưa lũ, chủ động sơ tán dân khỏi vùng nguy hiểm.

• Phối hợp điều tiết liên hồ chứa để tránh xả đồng thời, giảm áp lực dồn về hạ lưu.

• Khẩn trương gia cố, khơi thông các điểm tắc nghẽn dòng chảy, xử lý đê tràn, vỡ.

• Nạo vét kênh tiêu, cải tạo cửa thoát nước đô thị, đặc biệt tại vùng ven sông.

• Tăng cường cảnh báo sớm và cập nhật bản tin khí tượng để người dân chủ động phòng tránh.

Hướng đi lâu dài: Quy hoạch chống ngập thích ứng biến đổi khí hậu

Các chuyên gia thủy văn nhận định, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, tần suất mưa cực đoan và lũ chồng lũ sẽ tăng. Do đó, cần xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, quy hoạch hành lang thoát lũ linh hoạt, di dời dân khỏi khu vực trũng thấp, và đầu tư nạo vét sông suối thường xuyên để bảo đảm thoát nước hiệu quả hơn.

Ngập lụt kéo dài trên sông Cầu và sông Thương không chỉ là hậu quả của mưa lớn, mà là tổng hợp nhiều yếu tố tự nhiên và nhân tạo: địa hình, hồ chứa, đê kè và quản lý dòng chảy. Giải pháp cần đồng bộ, lâu dài, kết hợp giữa dự báo, điều tiết và quy hoạch.
Người dân vùng ngập nên tiếp tục theo dõi các bản tin dự báo và hướng dẫn từ chính quyền để bảo đảm an toàn.

Maika (TH)