TTSK – Cha mẹ đôi khi vô tình trở thành xiềng xích cảm xúc. Bài viết tiết lộ 4 kiểu hành vi dễ khiến con cái mất bản ngã, sống trong áp lực, cô lập và có nguy cơ trầm cảm — cùng cách thay đổi từ hôm nay để yêu thương thực sự.

Không ai sinh ra đã mang sẵn trầm cảm, nhưng rất nhiều trẻ nhỏ từ từ bị “kéo” vào trạng thái này bởi những lời nói, hành động tưởng là vô hại từ cha mẹ. Yêu thương có thể trở nên gò bó, trở thành xiềng xích khiến trẻ mất tự tin, thu mình và dần dần rơi vào bóng tối tâm lý nếu tình trạng này kéo dài.

Sau đây là 4 kiểu cha mẹ mà nếu không ý thức được, rất dễ khiến con bị tổn thương tinh thần, dẫn tới trầm cảm, kèm theo cách để sửa đổi, đồng hành cùng con.

1. Cha mẹ “chỉ thấy lỗi sai” – Gieo mầm của sự bất mãn trong trẻ

– Biểu hiện: Dù con cố gắng cỡ nào, cha mẹ vẫn chỉ nhìn vào những chỗ sai sót. Ví dụ: con nộp bài kiểm tra điểm rất cao, nhưng thay vì khen thì mẹ lại phàn nàn: “Sao không được điểm tuyệt đối?”, hoặc “Bạn A được hơn con nhiều rồi”. Con vẽ tranh xong, thay vì được khen về ý tưởng, màu sắc, đường nét, thì lại nghe lời phàn ấy: “Màu này chưa đẹp”, “đường nét lạc lõng”…

– Hệ quả: Trẻ cảm thấy mục đích của cố gắng là để đáp ứng kỳ vọng người khác chứ không phải bản thân. Dần dần trẻ mất niềm tin vào bản thân, tự ti, sợ bị “phê bình”, dẫn đến việc khi nào cũng thấp thỏm, lo lắng, và một ngày nào đó, nó im lặng hẳn.

– Cách khắc phục: Thay vì bắt lỗi, hãy tìm những điểm tốt nhỏ mà khích lệ con. Ví dụ: “Mẹ thấy con cố gắng rất nhiều để làm phần sai kia đúng. Lần sau chắc sẽ tốt hơn”. Hoặc “Mẹ thích cách con phối màu ở chỗ này”, giúp con cảm thấy được nhìn thấy giá trị của bản thân.

2. Cha mẹ biến con thành “thùng rác cảm xúc” – Trẻ mang gánh nặng người lớn

– Biểu hiện: Cha mẹ dùng con như nơi trút bộc cảm xúc: thất vọng trong công việc, căng thẳng hôn nhân… rồi nói với con những lời như: “Tất cả sự mệt mỏi này là vì con”, hoặc “Con có đáng để mẹ vừa đi làm vừa lo lắng như này không?”.

– Hệ quả: Trẻ thấy mình là nguồn gốc của vấn đề, mang cảm giác tội lỗi, áp lực vô hình lớn. Trẻ không dám bày tỏ cảm xúc thật, không muốn thêm gánh nặng cho cha mẹ, nên sẽ giữ kín, thu mình lại, dễ dẫn đến stress, lo âu, cuối cùng là trầm cảm.

– Giải pháp: Cha mẹ cần nhận diện rõ cảm xúc của mình, tìm người lớn để chia sẻ (bạn bè, chuyên gia, hoặc vợ/chồng), không đổ lên đầu con. Nếu cần, hãy nói: “Hôm nay mẹ/chị/bố hơi mệt, con có thể cho mẹ một ít thời gian nghỉ được không?” — để con biết bạn vẫn yêu thương nhưng có lúc cần nghỉ ngơi.

3. Cha mẹ phớt lờ cảm xúc con – Đóng cánh cửa lắng nghe

– Biểu hiện: Khi con khóc, con sợ, con thất vọng hoặc bị bạn bè làm tổn thương, cha mẹ nói: “Đừng làm quá”, “khóc có ích gì?”, “con trai, con gái phải mạnh mẽ”… Những câu thể hiện sự không hiểu, không chấp nhận cảm xúc của con.

– Hệ quả: Trẻ sẽ nghĩ: “khóc, sợ, buồn là sai”. Con không dám chia sẻ khi mình tổn thương, trở thành người sống trong nội tâm, ít nói, ít tâm sự, cô lập. Những cảm xúc chưa được xử lý sẽ tích tụ, có thể dẫn tới lo âu, stress, rối loạn tâm trạng.

– Cách hỗ trợ: Lắng nghe và thừa nhận cảm xúc của con, nói những câu như: “Mẹ biết con đang buồn/sợ/chán”, “Nếu con muốn nói, mẹ sẵn sàng nghe”, “Chúng ta cùng tìm cách làm cho con cảm thấy tốt hơn”. Khi con yếu đuối hay thất bại, cha mẹ hãy là chỗ dựa, không phải người chê trách.

4. Cha mẹ có tính kiểm soát cao – Khi con mất bản ngã

– Biểu hiện: Cha mẹ quyết định mọi thứ cho con: chọn trường, chọn lớp học, chọn bạn, thậm chí chọn hoạt động cuối tuần mà không hỏi xem con muốn gì. Rồi ép con học môn này môn nọ, không cho con lựa chọn, hoặc nói rằng con chưa biết gì để mình quyết định thay cho con.

– Hệ quả: Trẻ mất cảm giác mình là chủ nhân cuộc sống của mình, cảm giác ý kiến bản thân không được coi trọng. Khi lớn lên, con có thể không biết mình thích gì, sợ đưa ra quyết định, dễ chán nản, lạc lõng, thậm chí mất phương hướng. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ là điều kiện cho trầm cảm phát triển.

– Giải pháp: Cho con quyền lựa chọn trong những điều nhỏ, tôn trọng sở thích, quyết định của con. Hỏi con: “Con muốn học gì?”, “Cuối tuần con muốn dành thời gian cho sở thích nào?”, “Con thích bạn này hay bạn kia?” — để con cảm thấy mình được lắng nghe, được tôn trọng. Dần dần, con sẽ xây dựng được bản ngã vững vàng, tự tin.

Làm sao để không “hoàn hảo”, chỉ cần “nhìn thấy” con

Yêu thương không phải là ép con theo khuôn mẫu lý tưởng, mà là biết con đang là ai, chấp nhận những thiếu sót, sai lầm và đồng hành để con bước từng bước tiến lên theo cách của riêng mình. Dưới đây là những lời khuyên thực tế để cha mẹ thay đổi từ hôm nay:

Thừa nhận cố gắng của con

Khi con làm điều gì đó tốt, dù nhỏ, hãy công nhận. Sự công nhận là liều thuốc tinh thần mạnh hơn bạn nghĩ. Con cần được biết cha mẹ đã thấy sự nỗ lực, không chỉ kết quả.

Giảm áp lực, gánh chịu cảm xúc cá nhân bạn một cách lành mạnh

Nếu bạn mệt mỏi, buồn bã, lo lắng, thay vì trút lên con, hãy tìm cách giải tỏa — nói chuyện với người thân, nghỉ ngơi, thiền, hoặc viết nhật ký… Đừng để con trở thành “bộ giảm chấn” cho mọi áp lực của bạn.

Đón nhận cảm xúc con

Khi con khóc, sợ, thất vọng: đừng vội vàng phủ nhận. Hãy nói: “Mẹ/Bố hiểu con đang buồn/sợ” và cho con biết rằng cảm xúc ấy là hợp lý, là một phần trong cuộc sống. Việc con tâm sự sẽ giúp xoa dịu, chữa lành.

Cho con quyền lựa chọn, tôn trọng sở thích và cá tính

Từ những quyết định nhỏ cho đến lớn: chọn môn học, hoạt động ngoại khóa, bạn bè… hãy trao cho con tiếng nói. Cha mẹ có thể gợi ý, hướng dẫn, nhưng tránh áp đặt. Khi con được nghe, được lựa chọn, chúng sẽ có nhận thức: “Mình có quyền được quyết định cuộc đời mình.”

Cha mẹ nào cũng yêu con, nhưng nếu cách yêu ấy trở nên nghiêm ngặt, kiểm soát, phủ nhận cảm xúc, sẽ vô tình tạo ra xiềng xích cảm xúc xiết chặt con trẻ, đẩy con đến nguy cơ trầm cảm.

Việc thay đổi không hề dễ dàng, nhưng chỉ cần bắt đầu từ những bước nhỏ — một lời khen, một cái ôm an ủi, một câu hỏi “con muốn gì?” — đủ để mở ra cánh cửa cho sự tin tưởng, cho con biết rằng mình có giá trị, có cảm xúc, và được lắng nghe.

Nếu bạn là cha mẹ, người lớn trong gia đình — hãy thử quan sát mình, nhận diện xem mình có rơi vào một trong 4 kiểu trên không, rồi thay đổi từng chút một. Con sẽ không phải là người chịu đựng sự kỳ vọng không tên, mà sẽ được sống, được phát triển và được là chính mình.

Maika (TH)